Regionalny Ośrodek Debaty Międzynarodowej w Toruniu zaprasza na wykład prof. Zbigniewa Karpusa "Wschodni sojusznicy Polski w 1920 r." Spotkanie poprowadzi dr Jan WIśniewski, koordynator RODM w Toruniu.

Kontekst historyczny

W wojnie z bolszewikami w latach 1919-1920 po stronie polskiej walczyły oddziały ukraińskie i kozackie. Na podstawie sojuszu polsko-ukraińskiego zawartego między Józefem Piłsudskim a Semenem Petlurą w kwietniu 1920 r. sformowano dwie dywizje piechoty, jedną w Brześciu Litewskim (płk. Marka Bezruczki), drugą – w rejonie Kamieńca Podolskiego (płk. Ołeksandra Udowyczenki). Wzięły one udział w ofensywie na Kijów. Po zajęciu znacznych obszarów podczas tych działań nastąpiła organizacja kolejnych formacji. Ukraińcy walczyli lojalnie i dzielnie, a po przerwaniu frontu przez 1 Armię Konną Siemiona Budionnego, większość wycofała się z Polakami, tylko jeden oddział (liczący 1700 żołnierzy) w drugiej połowie sierpnia 1920 roku opuścił bojowe pozycje i na tyłach frontu wywołał antypolskie powstanie, a później został internowany w Czechosłowacji. Oddziały ukraińskie szczególnie zasłużyły się podczas walk w obronie Zamościa prze oddziałami Budionnego.

Po naszej stronie walczyły też kozackie oddziały esaułów Wadima Jakowlewa i Aleksandra Salnikowa. Pierwszy zasilili internowani w Polsce żołnierze rosyjskiego generała Nikołaja Bredowa. Drugi był w całości złożony z dezerterów z I Armii Konnej Budionnego. Do walki szykowały się też formacje rosyjskie - 3 Armia Rosyjska składająca się z dwóch dywizji: piechoty i jazdy - jednak ostatecznie nie wzięły one udziału w wojnie. Sojusznikami Rzeczpospolitej mieli też być Białorusini - utworzono jeden, studwudziestoosobowy oddział. Tu plany Józefa Piłsudskiego nie powiodły się ze względu na słabość białoruskich elit i ich niejednoznaczne stanowisko w sprawie dalszej współpracy z Polską. Od marca 1920 r. sojusznikiem armii polskiej stał się generał Stanisław Bułak-Bałachowicz, który w marcu 1920 r. przybył ze swoim, wtedy 800-osobowym, oddziałem z Łotwy do Brześcia, by wziąć udział w wojnie z bolszewikami.

Na początku października 1920 r., w momencie zakończenia działań wojennych i polsko-bolszewickich rokowań o zawieszenie broni w Rydze, siły wschodnich sojuszników Polski liczyły łącznie ponad 40 tysięcy żołnierzy. Było to: blisko 30 tysięcy Ukraińców, 6 tysięcy żołnierzy w grupie gen. Bułak-Bałachowicza, 2 tysiące kozaków i prawie 6 tysięcy żołnierzy 3 Armii Rosyjskiej. Formacje ukraińskie i zgrupowanie gen. Bułak-Bałachowicza walczyły później jeszcze samodzielnie przeciwko bolszewikom, a po niepowodzeniach zostały internowane w Polsce. Część oddziałów rosyjskich została przewieziona na Krym, aby walczyć w armii gen. Piotra Wrangla, a część została internowana w Polsce. Był to kres aktywnej polskiej polityki wschodniej, a szczególnie planów federacyjnych Józefa Piłsudskiego.