Dnia 24 września 2021 r. dr Krystian Chołaszczyński wygłosił wykład dla seniorów z Dziennego Domu „Senior+” w Janikowie. Tematem był jakże ważny temat Polaków ratujących Żydów w czasie II wojny światowej, ale w kontekście odkrytych niedawno zeznań świadków dotyczących istniejącego na terenie Janikowa bardzo ostrego Obozu Pracy. Dla wiekowych Janikowian był to temat niezwykle istotny.

II wojna światowa odcisnęła olbrzymie piętno na całych społecznościach, państwach, jak również lokalnych wspólnotach. W historii każdej wsi i miejscowości znaleźć możemy momenty w historii gwarantujące prosperitę, a także takie, które były źródłem nieszczęść i zniszczenia.

Jest niezwykle trudno znaleźć materiały dotyczące istnienia obozu pracy dla Żydów w Janikowie. Po pierwsze, materiały są niekompletne. Archiwa uległy zniszczeniu, są zdekompletowane oraz rozczłonkowane w różnych miejscach. Po drugie, w przypadku wiosek położonych nad akwenami wodnymi, niemieckie władze okupacyjne stosowały dość uproszczoną politykę nazewnictwa. Wiele tego typu jednostek było nazywanych w najprostszy sposób. Stąd bardzo wiele wsi przemianowano na: Amsee, co znaczy: „Przy jeziorze” / „Nad jeziorem”. Również w obecnej polskiej rzeczywistości mamy kilka miejscowości o nazwie: „Przyjezierze”.

Z punktu widzenia badań, powoduje to jednak pewne komplikacje. Świadkowie tamtego kryzysu – zwłaszcza przedstawiciele narodu żydowskiego, mieli nierzadko problemy z określeniem miejsca, gdzie przebywali. Odwołanie się do nazwy Amsee było zbyt ogólne. Należało przejrzeć bardzo wiele zeznać, by w treści wyszukać cechy charakterystyczne, takie jak: Cukrownia, bliskość do dworca kolejowego, położenie niedaleko Inowrocławia/Hohensalza, czy wzdłuż linii kolejowej Poznań-Bydgoszcz.

Oficjalne otwarcie obozu pracy dla Żydów nastąpiło w listopadzie 1940 r. Zgodnie z zachowaną dokumentacją, obóz nosił nazwę: Zwangsarbeitslager für Juden im „Reichsgau Wartheland”. Gdybyśmy mieli pokusić się o tłumaczenie zgodne ze stanem faktycznym, to musiałoby ono brzmieć: Obóz Pracy dla Żydów z „Kraju Warty” – Amsee o numerze 3 465.

Kiedy myślimy o Polakach ratujących Żydów w czasach II wojny światowej, dość często przywołujemy konkretnych bohaterów. Osoby z imienia i nazwiska, które zasłużyły na tytuł „Sprawiedliwych wśród Narodów Świata”. Ta historia jest odrobinę inna. Opowiada o dziesiątkach anonimowych bohaterach, którzy zbiorczo, na mniejszą skalę, ratowali pojedyncze życia.

O tym właśnie był wykład dra Krystian Chołaszczyńskiego.

Składamy podziękowania kierownictwu Dziennego Domu „Senior+” w Janikowie za możliwość przybliżenia Janikowianom tej historii.